Mermerin Dış Cephe Kaplamasında Kullanımı Ve Uygulama Yöntemleri

Doğal taşlar yüzyıllardır cephe uygulamalarında kullanılan önemli bir yapı malzemesidir. (Grelk ve diğ., 2007, Çelik ve Kavuşan, 2001) Mermer de dayanıklı olması ve estetik görünmesi sebebiyle sıklıkla dış cephe kaplaması olarak da kullanılmaktadır. Farklı iklim koşullarına dayanımı, çeşitli doğal renkleriyle de doğal ve estetik bir görünüme sahip olması, yüzey özellikleri sayesinde bakımının kolay olması tercih edilmesinin temel sebeplerindendir.

Uzun ömürlü olmasıyla da iyi bir bitirme malzemesi olarak dış cephede, zemin kaplamalarında sıklıkla kullanılmaktadır. Yüzey dayanımı, iç mekânda iyi bir tezgâh malzemesi olarak kullanılmasına da olanak sağlamaktadır. Türkiye’nin de mermer kaynakları konusunda zengin bir çeşitliliğe sahip olması mermer kullanım alanında geniş olmasına destek olmaktadır. Dünya ticaretinde de Türkiye mermer ihracatının önemli bir kapasiteye sahiptir. Trademap (Url-1, 2021) verilerine göre mermer ihracatında bulunan ülkeler arasında 1. sırada yer almaktadır. (Oğan, İ. H. & Erbaş, İ. (2021))

Görsel 1. Dış Cephe Mermer Kaplama Örneği (Url-2, 2022)

Mermerin yapı malzemesi olarak kullanılabilmesi için ilk olarak yapısal özelliklerinin bilinmesi, iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Sertlik, kırılganlık, kesilebilme, cila alma gibi pek çok özellik aslında mermerin iç yapısıyla alakalıdır. Son yıllarda mermer cephe uygulamaların konusunda önemli sorunlar yaşanması malzemenin güvenliği konusunda endişeye sebep olmuştur. Malzemenin özellikleri kadar uygulama yöntemleri de dayanıklılık, uzun ömür için dikkat edilmesi gereken bir noktadır. Laboratuvarlarda analiz edilen mermer özelliklerinin ardından, mermerin kullanım alanı belirlendikten sonra uygun uygulama yöntemi de tespit edilmelidir. Mermer cephe imalatında hangi yöntemin kullanılacağı bina yüksekliği, malzeme ebatları ve kalınlığı, ısıl farklılıkları gibi parametrelere göre de belirlenmelidir. Aynı zamanda
yöntem seçimi yapılırken kalite, süre ve maliyet de dikkat edilmesi gereken unsurlardandır.

Mermerin dayanımı, sertliği arttıkça doğru orantılı olarak maliyeti de artmaktadır. Bu sebeple dış cephe kaplamalarında sert mermer tercih edilmektedir. Sert mermerin tercih edilmesi, kesilmesi zor olduğu için işçilik maliyetlerini de arttırmaktadır. (Koçu ve Dereli, 2003).

Dış cephe mermer kaplama hassas olunması gereken uygulamalardandır. Eğimli bir arazide yapının arazi ile kurduğu ilişki dikkate alınarak tüm duvarlara kırmızı kot adı verilen yükseklik çizgisi işaretlenmelidir. Mermer dış hava şartlarına maruz kalacağından genleşme
durumuyla meydana gelecek olan patlamaları   önlemek adına mermerler arasında derzler bırakılmalıdır. Isı farklılığı sebebiyle genelde olası genleşme miktarı ±0.2 mm’dir. (Koçu ve Dereli, 2007)

Mermerin dış cephe kaplama malzemesi olarak uygulanmasında harçlı montaj ve ankrajlı(mekanik) montaj olarak adlandırılan iki farklı yöntemden bahsedilebilir. Harçlı yöntem, dış cephe kaplama malzemesi olarak seçilmiş mermerin doğal taş yapıştırıcısı ya da özel olarak hazırlanmış çimento esaslı harç ile cephe yüzeyine yapıştırıldığı bir yöntemdir. Yapışmanın düzgün olabilmesi için yüzey özelliği önemlidir. Ayrıca uygularken harcın yüzeye iyi tutunabilmesi için yüzeyin temiz olması, pas, yağ, toz gibi unsurlardan arındırılmış olması gerekmektedir. Spatula, mala gibi aletlerle cepheye harç sürüldükten sonra mermerin eşit ve tam şekilde yüzeye yapıştırılması, yanındaki mermer parçaları ile aynı seviyede ve yeterli, eşit derz aralıkları ile monte edilmesi dikkat edilmesi gereken noktalardandır. Bırakılan derz boşlukları işlemlerin hepsi tamamlandıktan sonra doldurulmalıdır. (Oğan, İ. H. & Erbaş, İ. (2021))

Harçlı dış cephe kaplama uygulaması, hızlı ve düşük maliyetle yapılabilmektedir. Mermerin uzun ömre sahip olduğu, cephe ile arasında boşluk olmadığı için dayanımının yüksek olduğu bir imalattır. (Url-3, 2021) Buna karşın bina yüksekliği 7 ile 10 m’yi aştığı zaman tavsiye edilen bir uygulama değildir. Taşlar yükünü duvara ve birbirlerine aktarır. Bu nedenle yüksek binalarda üst üste binen yük fazla olacağından mermerlerin cepheden kopma olasılığı yüksektir. Yük aktarım ve kopma ihtimalinden dolayı bina yüksekliği az olsa dahi bu yöntemde geniş mermer plakaları yerine küçük boyutlu mermerler tercih edilmelidir. Öte yandan gece gündüz ısı farkının fazla olduğu yerlerde de harcın tutma kabiliyeti olumsuz etkilenebilir, mermerin hareketi artabilir. Bu nedenle harçlı uygulama yöntemi seçilirken iklim verileri, bina yüksekliği, tasarımda tercih edilen mermer boyutu gibi unsurlara dikkat edilmelidir.

İkinci bir yöntem olan Ankrajlı (mekanik) yöntem, diğer bir adıyla ‘mekanik montaj’, yapının cephesine çelik elemanlarla mermerin monte edilerek uygulanmasıdır. Taşıyıcı ve tutucu kenetlerle duvara monte edilen malzemeler, harçsız bir şekilde kendi başlarına asılı dururlar. (Koçu ve Dereli, 2007) Ankraj yönteminde de noktasal ve profilli olmak üzere iki yöntem farklı yöntem söz konusudur. Noktasal ankraj yöntemi de ankrajın yapılacağı yapı elemanı cinsine göre H gövde Z ankraj ve yaprak ankraj olarak ikiye ayrılır. (Oğan, İ. H. & Erbaş, İ. (2021)) Kaplama uygulanacak cephe, brüt beton, betonarme perde, kolon kiriş gibi taşıyıcı özellikte ise H gövde Z ankraj yöntemi uygulanır. Z ankrajlar çelik dübellerle direkt olarak cepheye monte edilir. Taşıyıcı sistem cephede oluşturulduktan sonra her taş dört adet paslanmaz pim ile sabitlenmiş olan Z ankraj elemanına bağlanır. Mermer ile cephe arasında 3 ile 9 cm arasında değişen mesafeler oluşur. Eğer mermerin kaplanacağı cephe gaz beton, briket, tuğla gibi taşıyıcı olmayan yapı malzemelerinden yapılmış ise yaprak ankraj sistemi tercih edilir. Bu uygulama için cephe yüzeyinde, duvarda 24 mm çapında 70 mm derinliğinde delikler açılır ve yaprak ankraj elemanı olan paslanmaz lamalar monte edilir. Harç kullanılarak da cepheye sabitlenir. Yine kaplanacak mermer dört pim ile yaprak ankraja montelenir. Bina ile taş arasında 1,5 ile 6 cm arasında boşluk kalan bu uygulamada mermer plakaların büyüklüğüne göre ankraj elemanı da arttırılır. (Oğan, İ. H. & Erbaş, İ. (2021))

Görsel 2. Yatay Noktasal Bağlantı (Url-4, 2021)

Profilli ankraj sistemi ile kaplama yapılması ise yine kaplanacak cephe yüzeyinin taşıyıcı duvar malzemesine sahip olmadığı durumlarda tercih edilir. Aynı zamanda bina yüzeyinde imalat hataları nedeniyle şakül kaçaklığı olursa veya büyük ebatlı taşlar kullanılırsa da bu yöntem kullanılır. Bu uygulamada yapının döşeme, kiriş gibi taşıyıcı kısımlarına her taş için 2 tane olacak şekilde monte edilecek taş ebatlarına göre profiller monte edilir. Taşıyıcı sistemin oluşturulmasının ardından taş plakalar z ankraj ile profillere sabitlenir. Bu uygulamada mermer ile cephe arasındaki mesafe minimumu 7 cm maksimum da 22 cm olabilmektedir. Bu boşluğa mermer monte edilmeden önce ısı yalıtım malzemesi de konulabilmektedir. Bu yöntemde tüm ankraj elemanlarının paslanmaz ve cepheye uygun boyut ve şekillerde olması önemlidir. (Oğan, İ. H. & Erbaş, İ. (2021))

Görsel 3. Profilli Ankraj Sistemi (Url-5, 2022)

Ankrajlı yöntem her yönden maliyetli olsa da tasarımcılara sağladığı esneklik, yüksek katlı ve farklı geometrili yapılarda sunduğu imkanlarla başarılı bir mermer cephe kaplama yöntemidir. Harçlı yöntemdekinden farklı olarak her mermer kendi yükünü taşıdığı ve birbirlerinden bağımsız oldukları için taşların genleşme, deprem gibi herhangi bir değişim ve hareket durumunda tüm cephede değil bölgesel veya noktasal zararlar veya müdahaleler mümkün olabilmektedir. Ankrajlı yöntemin bir diğer avantajı da  ısı yalıtımı imkânı sunması ve cephede doğal havalandırmaya, buhar geçirgenliğine imkân tanımasıdır. Bu da yapının, cephenin ömrü ve sağlığı için önemlidir. Pek çok avantajları olsa da malzeme ve işçiliği özen gerektiren bir yöntemdir. (Oğan, İ. H. & Erbaş, İ. (2021))

Mermer dış cephe kaplaması için çeşitli yöntemler olsa da hepsinin kendine göre ayrı avantaj ve dezavantajları vardır. Yapının bulunduğu konum, iklim koşulları, yapının tasarımı, kullanılacak malzeme, gereken zaman ve maliyet koşulları gibi pek çok parametreye göre uygulanacak yöntem özenle seçilmelidir. 

Blog Yazarı: Betül Akbaş, Mimar